Rekabet Kurulu Lideri Birol Küle, zincir market soruşturmasının akabinde tedarikçilere kesilen cezaya ait, “İkinci belgemizde bu yapıyı genişleterek tamamlayan 13 başka ,’topla-dağıt karteli’ dediğimiz tipte kartel yapılanması daha olduğunu gördük” dedi.
Küle, soruşturma sonucuna ait değerlendirmede bulundu. Bu soruşturmanın, marketlere 2,7 milyar liralık ceza kesilen birinci soruşturmadan emsal ve ayrışan tarafları olduğunu belirten Küle, iki evrakın en değerli ortak tarafının, başta besin ve hijyen eserleri olmak üzere süratli tüketim eserlerine yönelik inceleme, şikayet, araştırma ve müşahedelerin eseri niteliği taşıması olduğunu söyledi.
Küle, “Yapılan yerinde inceleme ve tahliller bizleri maalesef hem alt pazar olan organize perakende ve özellikle büyük ulusal süpermarket zincirlerin hem de üst pazarda değerli markaları denetim eden ekonomik ünitelerin dahil olduğu birbirine paralel kartel yapılanmalarına götürdü” diye konuştu.
İlk evrakta 5 büyük ulusal zincir marketin hem kendi ortalarında koordine ettikleri hem de üst pazardaki bir tedarikçinin uyuma dahil olduğu iki taraflı bir kartel yapılanmasının kelam konusu olduğunu anımsatan Küle, “İkinci belgemizde bu yapıyı genişleterek tamamlayan 13 başka ‘topla-dağıt karteli’ dediğimiz tipte kartel yapılanması daha olduğunu gördük” sözünü kullandı.
“Organize pazardaki ağırlaşma giderilmeli”
Küle, hukukun en temel genel prensiplerinden olan, “aynı hareketin iki defa cezalandırılmaması” prensibi gereği birinci belgede toplam ciroları üzerinden ceza uygulanan alt pazardaki zincirlerin, topla-dağıt kartel yapılanmasının aktörleri olmalarına karşın bu belgede tekrar ceza almadıklarına işaret etti. Küle, şöyle konuştu:
Küle, “hub and spoke” olarak tabir edilen, “topla-dağıt karteli” kavramına ait de bu kartellerin olağandan en kıymetli farkının, aktörlerin dikey ticari bağlardan faydalanarak koordine olmaları ve bu biçimde rekabetçi düzeyin üstündeki fiyatlarda anlaşıp bunu sürdürebilmesi olduğunu anlattı.
Kartellerin uzun mühlet stabil kalabilmesi için rakiplerin birbirini çok maliyetlere katlanmadan izleyebilmeleri ve fiyat kırarak satışlarını artırmak isteyen yani karteli bozan üyelerine yaptırım uygulayabilmesi gerektiğini belirten Küle, “Bunu en az maliyetle yapabilmelerinin bir yolu da rutin ticari ilgileri ve bağlantıları bulunan bir ‘hub’ı kullanmaktır. Şayet hem ‘hub’ hem de ‘spoke’lar karteli kendi yararlarına görürse dikey ilgileri kullanarak genel fiyatların tüm piyasada yüksek kalmasını garantileyeceklerdir. Yani ‘hub and spoke’ dediğimiz kartel tipini sürdürmek, standart bir karteli sürdürmekten daha kolay ve aktif oluyor” diye konuştu.
Bu kartel tipini dünya örneklerine paralel halde ülkede de görmüş olduklarını vurgulayan Küle, “Belçika, Kanada, İngiltere dahil pek çok ülkede tekrar bizim evraklarımızın kapsamına emsal evrakların yanında farklı dallarda önemli ve 15-20 yıllık dönemlere varan kartel yapılanmaları tespit edilmiştir. Bunların kimileri da pişmanlık kurumuyla otoriteye duyurulmuştur” dedi.
Beş zincir marketin pazar hissesi yüzde 85
Küle, zincir marketlerden birinci beşinin toplam yaklaşık yüzde 85 pazar hissesine sahip olduğuna dikkati çekerek, “Her ne kadar ölçek ve kapsam ekonomileri bir dereceye kadar aktiflik yaratıcı olsa da çok ağırlaşma ve marketlerin büyüme spiralinin gıda-tüketim eserleri zincirine olan olumsuz yansımaları aşikâr bir noktadan sonra ağır basmaktadır” tabirini kullandı.
Yapılan bilimsel çalışmalarda, piyasadaki her yüzde 1 ağırlaşmanın yüzde 0,2 fiyat artışına sebep olduğu bulgusu olduğuna işaret eden Küle, şöyle devam etti:
“Bu zincirler, mağaza sayılarının binlerle tabir edilmesi ve ülkemizin tamamına yayılmalarının yanında alımlarını ve kararlarını çok büyük ölçeğe dayalı olarak merkezi yapıyorlar. Bu da üst pazarlar ne kadar rekabetçi olursa olsun alt pazara gelindiğinde çok önemli bir alıcı ve pazarlık gücü demek. Rekabetin olduğu ortamda bu zincirlerin toptan düzeyde fiyat kırması ve bunu da tüketiciye yansıtmaları beklenir lakin maalesef az sayıda oyunculu bu yapıda belgelerimiz bu darboğazın tüketicinin kaybettiği bir yapı haline gelmiş olduğunu net bir formda kanıtladı. Beş küme, asimetrik fiyatlama (değer zincirinde değer-fiyat bağının zincirlerin avantajına olması) ve kıymet zincirindeki asimetrik risk paylaşımı sayesinde neredeyse sıfır riskle karını maksimize ederken bilhassa küçük ölçekli tedarikçilerin çok düşük marjla çalışmak zorunda kaldığı görüldü.”
“Çiftçinin bağımsızlığını bitiriyor”
Özellikle tarım piyasalarında dikey zincirde büyük marketler tarafından pazar gücünün kullanılmasının hem çiftçinin bağımsızlığını bitirdiğini hem de önemli refah yarattığını belirten Küle, şunları kaydetti:
“Bunun sonucu olarak ekonomilerdeki şokların tesiri büsbütün çiftçiler ve küçük ölçekli oyuncular üzerinde kalmaktadır. Sorunun bir öbür boyutu da büyük zincirlerin üst pazardaki tedarikçilerden daha elverişli şartlarda alım yapabilmesi karşısında tedarikçilerin bu kaybı dengelemek hedefiyle geriye kalan marketlere/esnafa daha yüksek fiyatlardan satmak, daha kısa vadeli satmak durumunda kalması. Bu durum mahallî marketler ve küçük esnaf için sürdürülebilir olmaktan çok uzaktır. Bu tablo, ayrıyeten büyük zincirlerin rakiplerinin maliyetlerini de artırıyor. Gördüğünüz üzere risk daima küçüklerde ya da tüketicide kalmış oluyor. İşte tüm bu sebeplerle organize pazarda ağırlaşmanın ve alt pazarda dar boğazın sebebi olan aktörlerin mevcut durumlarının rekabetçi bir piyasanın oluşmasına mahzur olduğu ve kesinlikle dikkatli bir formda düzenlenmesi gerektiği yadsınamaz bir gerçektir. Burada asimetrik bir düzenlemeyle 5 büyük zincir marketin dikey ticari alakalarının ve entegrasyonunun kesinlikle alt ve üst pazarlardaki rekabet telaşlarını giderek biçimde tekrar düşünülmesi gerekiyor.”
(AA)