Murat Can Okan
Cesare Pavese, hem hayatından modüllere hem de memleketi İtalya’nın uzak ve yakın geçmişinden yaşanmışlıklara metinlerinde yer veren bir yazardı. Bilhassa 1920’lerin sonundan itibaren ülkesinde karar süren faşizme karşı direniş hareketine katılması ve politik görüşleri nedeniyle tutuklanan Pavese, birebir vakitte insanın ruhunu anlayıp anlatmaya çalıştığı, bireyin yalnızlığına ve varoluşsal sıkıntılarına odaklandığı kitaplarıyla da öne çıkmıştı.
Pavese, bilhassa İtalya’daki toplumsal hareketleri, politik gelgitleri, bireyi ve bireylerin toplumsal bağlantılarını anlattığı hikayeleriyle ve romanlarıyla tanınmıştı. İntiharından önce yayımlanan son romanı ‘Ay ve Şenlik Ateşleri’ de yeniden siyasetin, tarihin ve hislerin ön planda olduğu, otobiyografik öğeler içeren bir roman.
ANILARIN VE GERÇEKLERİN BULUŞMASI
Dostluğun, aşkın ve mevtin yanı sıra partizanların, faşizm ve anti-faşizmin öne çıktığı ‘Ay ve Ateş Şenlikleri’nde Pavese, uzun yıllardan sonra köyü Langhe’ye dönen Anguilla’yla tanıştırıyor bizi. Müellif, onun hem dönüşü hem de ömrü aracılığıyla İtalya’ya dair içinde nostalji, çocukluk anıları, ilkgençlik periyodu, arkadaşlık, çaresizlik, varoluş meseleleri, yalnızlık ve direniş üzere temaları yerleştiriyor romana. Öbür taraftan, kendi ömründen modülleri da kıssaya katıyor.
Seneler sonra Langhe’ye dönen ve kendisine “Amerikalı” diyen ahaliyle karşılaşan Anguilla, yersiz-yurtsuzluğu sonuna kadar hissederken geçmişini hatırlıyor. Çocukluğundakinden hayli farklı bir görünümle yüzleşen Anguilla, belirsizliklerin ve bilinmezliklerin, daha doğrusu bir yabancılaşmanın içinde buluyor kendisini.
Anguilla’nın dönüşü, birebir vakitte geçmişini ve köklerini arayış kıssası hâline geliyor. Fakir çocukluğu ve memleketten ayrılmasına neden olan faşizm periyodunun akabinde, yirmi yıl sonra Anguilla, daima kendi içine yönelip hesaplaşmalara girişiyor. Münasebetiyle Pavese, başkarakter üzerinden bir geçmiş ve artık karşılaştırması inşa ediyor: Anılar ve gerçekler buluşurken geçmiş, tekrar ve daima keşfedilen ağır bir yüke dönüşüyor.
Ay ve Şenlik Ateşleri, Cesare Pavese, Tercüman: Yelda Gürlek, 144 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2023. Çocukluk arkadaşı Nuto’nun yardımıyla geçmişe ve anılarına yanlışsız yola çıkan Anguilla, yirmi yılda pek çok şeyin değiştiğini ama bir o kadar da birebir kaldığını görüyor. Öteki bir deyişle köyde doğal hayat olduğu üzere devam ederken beşerler değişip dönüşüyor.
PASTORAL BİR HATIRLAMA
Anguilla’nın yüzleştiği temel nokta, yirmi yıllık değişimi kabul etme ya da etmeme tansiyonu. Bu ruh hâli, zihninde yeni sorular uyanmasına neden olurken merakını da kamçılıyor. Bu ortada aklında köye dair imgeler de geziniyor: “Anlatılan bir sürü şey, daha yol yokken yolu buralara düşen insanların kıssaları ve onları kemiklerden ve giysilerden ibaret, bir çukurun içinde yatarken buldukları geliyordu aklıma. Haydutlar, susuzluk, yakıcı güneş, yılanlar. İnsanların birbirini katlettiği, yerleşmeyecekse kimsenin toprağa elini süremediği bir periyodu hayal etmek burada hayli kolaydı. Şu incecik demiryolu ve karayolu, ortaya çıkardıkları yegâne işti. Yoldan ayrılıp yıldızların altında çukurlara, kaktüslerin ortasına dalmak mümkün müydü?”
Anguilla’nın keşif gezisi, vakit zaman hayal kırıklıklarını da beraberinde getiriyor; geçmişi yitirdiğini hissediyor, görme umudu taşıdığı yüzlerin artık köyde (ve dünyada) olmadığını fark ediyor ve yirmi yıl evvel terk ettiği yerin çocukluğundakine benzemediğini anlıyor. Hâliyle kendisine hoş gelenin, çocuk gözüyle bakıp yorumladıkları mı olduğunu sorguluyor.
Anguilla’nın temel sorunu, omuzlarında bir yük üzere duran vaktin baskısı. Öbür bir sözle akıp giden yahut geçen vakit. Bu durum onda pastoral bir hatırlamayı tetikliyor: “O vakitlerin hoş yanı, her şeyin mevsiminde yapılıyor olmasıydı ve işlere, hasatlara, havanın yağmurlu ya da açık olmasına nazaran her mevsimin kendi âdetleri ve oyunları vardı. Kışın çamurdan ağırlaşan takunyalarımız, derileri soyulan ellerimiz ve pulluk sürmekten parçalanan omuzlarımızla mutfaktan içeri girerdik fakat sonra anızları da zıt yüz edince işlerimiz bitmiş olurdu ve kar yağmaya başlardı. Kestane yiyerek, geç saatlere kadar oturarak, ahırları dolaşarak uzun saatler geçirirdik, günlerden daima pazarmış üzereydi. Kışın en son işi ile karatavuğun peşinden koştuktan sonra yaptığımız birinci işi hatırlıyorum –ateşe verdiğimiz ve tarlaları dumana boğan yapraklarla mısır koçanlarından oluşan şu ıslak, kara yığınlar bizim için gece ve uykusuzluk demekti ya da sonraki gün havanın hoş olacağını gösterirdi.”
Pavese, ‘Ay ve Şenlik Ateşleri’nde; Anguilla’nın hikayesiyle geçmişe lakin zihinde ulaşılabileceğini, vaktin her şeyi değiştirdiğini ve kişinin bir vakitler ilişkin olduğu dünyanın farklılaştığını koyuyor ortaya. Elhasıl, eski hoş günlerin geri gelmeyeceğine ya da buna dair umudun kısa müddette tükeneceğini anlatıyor.